- οι εκδοχές για την ονομασία του διάσημου γεφυριού στον Ευρώτα -

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά πέτρινα γεφύρια του ελλαδικού χώρου. Το γεφύρι του Κόπανου γεφύρωνε τις όχθες του ποταμού Ευρώτα από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και την αρχή του 20ου αιώνα, και περιγράφηκε ή αποτυπώθηκε όσο ελάχιστα ελληνικά πετρογέφυρα στην ευρωπαϊκό Τύπο και τη βιβλιογραφία της γηραιάς ηπείρου.

Ως πιο διαδεδομένο έτος κτίσης συναντάται στη βιβλιογραφία το 1749. Ωστόσο, μέσω της έρευνας, ο Καθηγητής Γιάννης Πίκουλας αμφισβητεί το έτος αυτό κι επικαλούμενος την κτητορική επιγραφή που διέσωσε ο W. Loring, διευκρινίζει πως πιθανότερο ως έτος κατασκευής πρέπει να θεωρείται το 1730 [1].

Γκρεμίστηκε τον Οκτώβριο του 1902, ύστερα από μεγάλη κατεβασιά του Ευρώτα, όταν φερτά υλικά μαζί με τα φουσκωμένα κι ορμητικά νερά του ποταμού το παρέσυραν στο πέρασμά τους. Την πτώση του συνόδεψαν διάφοροι μύθοι και λαϊκοί θρύλοι, δίνοντάς του μυθικές διαστάσεις ως τις μέρες μας! Σήμερα σώζεται το ένα μόνο ποδαρικό στην ανατολική όχθη του ποταμού μαζί με ένα τοξοπαράθυρο, ενώ η βάση του αντίστοιχου ποδαρικού στη δυτική όχθη είναι ορατή μόνο μέσα από την κοίτη και σε περιόδους ανομβρίας.

Σύμφωνα με την παράδοση, το γεφύρι πήρε το όνομά του από κάποιον «αρχιμάστορα» ονόματι Ιωάννη Κόπανο. Ωστόσο, ο κ. Πίκουλας ανατρέπει αυτή την εκδοχή, υποστηρίζοντας πως πιθανότερο είναι η ονομασία του να οφείλεται στον ξύλινο κόπανο, αντικείμενο το οποίο χρησιμοποιούσαν κατά το παρελθόν στο πλύσιμο των ρούχων. Εξηγεί, μάλιστα, πως λόγω της βραχώδους όχθης στη βάση του γεφυριού, οι γυναίκες έπλεναν σε εκείνο το σημείο του ποταμού τα ρούχα τους, χρησιμοποιώντας κατά την παλαιά τεχνική πλυσίματος ως βασικό εργαλείο τον ξύλινο κόπανο! [2]

Αν και αρκετά μεταγενέστερο από την εποχή ακμής του γεφυριού, το παρακάτω απόσπασμα από διήγημα του -γεννημένου το 1940- Σπαρτιάτη λογοτέχνη Δημήτρη Πετσετίδη, περιγράφει γλαφυρά την διαδικασία πλυσίματος στο ποτάμι. Σε ένα περιβάλλον, που η περιγραφή του οποίου ταιριάζει με την περιοχή του Ευρώτα, ο Πετσετίδης, μεταφέρει μυθοπλαστικά πιθανές μνήμες κι ακούσματα μιας παλαιότερης εποχής. Γράφει, λοιπόν: «Την άνοιξη και το καλοκαίρι κατέβαιναν πολλές νοικοκυρές από τα γειτονικά χωριά και τους οικισμούς για να κάνουν την μπουγάδα τους στο ποτάμι. Στη μια από τις δύο μικρές καμάρες του γεφυριού, η οποία τέτοιες εποχές ήταν στεγνή γιατί ο όγκος του νερού είχε ελαττωθεί και αυτό κυλούσε μόνο από τη μεσαία μεγάλη καμάρα, έβραζαν νερό στα χαρανιά ανάβοντας φωτιά με κορμούς και κλάδους από δέντρα που αφθονούσαν στις όχθες ή είχαν σκαλώσει ανάμεσα στα κοτρόνια της κοίτης παρασυρμένοι από τις χειμωνιάτικες κατεβασιές. Δεξιά και αριστερά στα θεμέλια της μεγάλης καμάρας υπήρχαν δυο τσιμεντένια πεζούλια, που επάνω τους οι νοικοκυρές άπλωναν τα ρούχα να στραγγίξουν, αφού πρώτα τα είχαν χτυπήσει με μανία πάνω σε μια επίπεδη πέτρα με τον κόπανο» [3].

Σημειώνεται, τέλος, πως λόγω της προφορικότητας της γλώσσας, οι ντόπιοι κάτοικοι κατά του 20ου αιώνα αποκαλούσαν εσφαλμένα το γεφύρι του Κόπανου και ως «γεφύρι του Κοπανίτσα», συγχέοντας πιθανότατα την πραγματική του ονομασία (Κόπανου) με τον προεστό του Μυστρά, Αναγνώστη Κοπανίτσα (ή Κοπανίτζα).

Σήμερα, τα κατάλοιπα του γεφυριού -ύστερα από τις πολυετείς δράσεις διάσωσης, προστασίας και ανάδειξης του μνημείου από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καραβά- στέκουν κι αντιστέκονται στο χρόνο, περιμένοντας ακόμα το ενεργό ενδιαφέρον της Πολιτείας…

[1] Γ. Α. Πίκουλας, Τὸ ὁδικὸ δίκτυο τῆς Λακωνικῆς [= ΟΔΛ], Ηόρος: Ἡ Μεγάλη Βιβλιοθήκη, Ἀθήνα, 2012, σελ. 602.
[2] Γ.Α. Πίκουλας, «Τὸ Γεφύρι τοῦ Κόπανου: ἱστορικὰ συμφραζόμενα», Το Γεφύρι του Κόπανου: αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα – Πρακτικά ημερίδας, εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά, Σπάρτη, 2017, σελ. 15-16.
[3] Δ. Πετσετίδης, Ο Σαμπατές ζει, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1998, σελ. 12-13.

[* δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ο Καραβάς», Απρίλιος-Σεπτέμβριος 2021, αρ.φ. 6-7, σ. 16]

----------------
Φωτογραφία: Louis-François Cassas. Σχέδια των γεφυριών της Άρτας και του Κόπανου. Μουσείο Λούβρου, Παρίσι. Πρώτη δημοσίευση στο: Παρασκευάς Ματάλας, «Το Γεφύρι του Ευρώτα μέσα από τα μάτια των περιηγητών του», Το Γεφύρι του Κόπανου: αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα – Πρακτικά ημερίδας, εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά, Σπάρτη, 2017, σελ. 21-46.